14-16 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1974 – ΑΤΤΙΛΑΣ 2

1. Επιχειρησιακή ανεπάρκεια της στρατιωτικής διοίκησης

Ανεξάρτητα από την υπεροπλία του τουρκικού στρατού και την κάλυψη των επιχειρήσεων από την τουρκική αεροπορία, η Εθνική Φρουρά δεν αντέταξε αξιόλογη άμυνα, ούτε πέτυχε επιβράδυνση της πορείας του τουρκικού στρατού με τήρηση επαφής μαζί του.

Η διάταξη των δυνάμεων της Εθνικής Φρουράς σε μια γραμμή άμυνας, χωρίς στρατηγικό βάθος και σε αναπεπταμένο έδαφος είχε τα ολέθρια αποτελέσματα που ξέρουμε.

α) Το Γ.Ε.Ε.Φ. δεν εκτίμησε σωστά τις δυο αναμενόμενες κατευθύνσεις επίθεσης του εχθρού προς την Αμμόχωστο και προς τη Μόρφου και σπατάλησε δυνάμεις βόρεια του Πενταδάκτυλου, ανατολικά της Κερύνειας στον Παχύαμμο, με την 32η Μοίρα Καταδρομών και ένα τάγμα πεζικού, και δυτικά στον Βαβυλά και στη διάβαση των Πανάγρων με την 33η Μοίρα Καταδρομών και ένα άλλο τάγμα πεζικού.

Οι δυνάμεις αυτές δεν χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν στον τομέα ευθύνης τους αφού δεν δέχτηκαν καμιά επίθεση ή παρενόχληση στις 14 Αυγούστου. Κινδύνεψαν να εγκλωβιστούν από την προέλαση του τουρκικού στρατού, νοτίως του Πενταδακτύλου , όταν κατέρρευσε η αμυντική γραμμή στη Μια Μηλιά (ανατολικά) και στον Άγιο Βασίλη- Σκυλούρα ( δυτικά).

β) Η αρτιότερα εξοπλισμένη μονάδα της Ε.Φ, η 35η Μοίρα Καταδρομών με δύναμη 360 ανδρών , με πλήρη σύνθεση, οδηγήθηκε στο Σταυροβούνι για λόγους ασφαλείας του υπαίθριου στρατηγείου του Γ.Ε.Ε.Φ.

Η κύρια δύναμη της ΕΛΔΥΚ με δύναμη επτακοσίων ανδρών οδηγήθηκε στα μετόπισθεν, στο χωριό Δευτερά και άφησαν στο στρατόπεδό της εκατό παλικάρια με τον υποδιοικητή της για να το υπερασπιστούν.

γ) Η γραμμή άμυνας ήταν εκτεταμένη , όπως αναφέρθηκε, χωρίς να προβλέπεται τακτική οπισθοχώρησης και νέα αμυντική γραμμή στις κατευθύνσεις κίνησης του τουρκικού στρατού.(επιβράδυνση).

Τα ναρκοπέδια στην περιοχή της Μιας Μηλιάς άφηναν διάδρομο επικοινωνίας με τις περιοχές που έλεγχε ο τουρκικός στρατός για δίοδο των αυτοκινήτων των κυανόκρανων. Έτσι δόθηκε στον εχθρό η πληροφόρηση για την ασφαλή διαδρομή των αρμάτων του και την υπερκέραση της αμυντικής μας γραμμής.

δ) Η Διοίκηση Πυροβολικού δεν σχεδίασε και οι μονάδες της δεν εκτέλεσαν βολές, αμέσως μετά την έναρξη της τουρκικής επίθεσης, κατά του χώρου συγκέντρωσης των τουρκικών δυνάμεων στο Τ/Κ χωριό Χαμίτ Μάντρες. Η Διοίκηση Πυροβολικού δεν σχεδίασε ανασχέσεις με βολές πυροβολικού στην κατεύθυνση κίνησης του εχθρού προς Αμμόχωστο.

Η Μονάδα Πυροβολικού που βρισκόταν στην περιοχή Αγίου Λουκά στην Αμμόχωστο, αντί να κάνει βολές ανάσχεσης κατά της μηχανοκίνητης φάλαγγας που κατευθυνόταν στην Αμμόχωστο, βομβάρδιζε μέχρι την τελευταία στιγμή τις θέσεις των Τουρκοκυπρίων στην εντός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου.

ε) Η στρατιωτική ηγεσία δεν απομάκρυνε από το πεδίο της μάχης τον άμαχο πληθυσμό (Μια Μηλιά, Έξω Μετόχι, Παλαίκυθρο). Η ευθύνη εδώ αποδίδεται και στην Πολιτική Προστασία και Άμυνα, η οποία όφειλε εγκαίρως να φροντίσει για την εκκένωση των χωριών πλησίον της αμυντικής γραμμής.

στ) Η ίδια υπηρεσία όφειλε να ενημερώσει τα κλιμάκιά της σε κάθε χωριό, βόρεια της πιθανής κατεύθυνσης των μηχανοκίνητων του εχθρού (προς Αμμόχωστο και προς Μόρφου ), προκειμένου να μεριμνήσουν οι αρμόδιοι για την έγκαιρη απομάκρυνση των κατοίκων και τον τόπο καταφυγής τους μετά την κατάρρευση του μετώπου .

Τίποτα απ΄ αυτά δεν έγινε και όσοι άνθρωποι κινήθηκαν προς τις Αγγλικές Βάσεις κινήθηκαν από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης ή ακολούθησαν την κατεύθυνση και τα δρομολόγια διαφυγής της Εθνικής Φρουράς.

ζ) Επιπροσθέτως με τις παραλήψεις αυτές είχαμε και την παραπληροφόρηση του Ρ.Ι.Κ. που μιλούσε για ομαλή αναδίπλωση των στρατιωτικών δυνάμεών μας και συγκρότηση νέας αμυντικής γραμμής στο Τζάος.

Το αρχηγείο του Γ.Ε.Ε.Φ γνώριζε τις πραγματικές δυνατότητες άμυνας και έλαβε έγκαιρα πρόνοια τουλάχιστον για την απομάκρυνση των στρατιωτικών δυνάμεων που υπήρχαν στην Καρπασία, στη Ναυτική βάση “Χρυσούλης” στην Αμμόχωστο και τις δυνάμεις που βρίσκονταν βόρεια του Πενταδακτύλου. Δεν υπήρξε όμως ανάλογος σχεδιασμός και συντονισμός για την απομάκρυνση των αμάχων, σε συνεργασία με την πολιτική άμυνα και προστασία.

Η απομάκρυνση της 32ης Μοίρας Καταδρομών και του Πεζικού που υπήρχε στον Παχύαμμο έγινε εσπευσμένα και εγκαταλείφθηκε στην τύχη της μια ολόκληρη διμοιρία καταδρομέων υπό τον Ανθυπολοχαγό Σωτήρη Καϊττάνη. Από την πρώτη μέρα η μονάδα οδηγήθηκε στα μετόπισθεν και έμεινε σε πλήρη απραξία.

Η 33η Μοίρα Καταδρομών οπισθοχώρησε συντεταγμένα το βράδυ της 14ης Αυγούστου χωρίς να ρίξει ούτε έναν πυροβολισμό και τάχθηκε αμυντικά στα υψώματα μεταξύ Σκυλλούρας -Φιλιάς για να επιβραδύνει την προέλαση του εχθρού προς τη Μόρφου. Ήταν μια πολύ σωστή ενέργεια του Γ.Ε.Ε.Φ , η οποία όμως παρέμεινε ημιτελής. Στις 11 π.μ η 33η Μοίρα Καταδρομών με την υποστήριξη της πυροβολαρχίας του Λοχαγού Σκαρλάτου καθήλωσε την ίλη των τουρκικών αρμάτων μάχης που προπορευόταν και η φάλαγγα παρέμεινε ακινητοποιημένη μέχρι τη νύχτα.

Ο Διοικητής της 33 ΜΚ Τ/χης Διονύσης Μηχανός ετοίμασε τον 33ο Λόχο, που βρισκόταν σε εφεδρεία, για να επιτεθεί και να καταστρέψει τα άρματα.

Δυστυχώς η ηγεσία του Γ.Ε.Ε.Φ έδωσε στις 11 το βράδυ εντολή απαγκίστρωσης όλων των δυνάμεων της 33ης ΜΚ και της πυροβολαρχίας, που υπεράσπιζε τις θέσεις της. Έτσι έμεινε ανοιχτός ο δρόμος την επαύριο για να συνεχίσει ο τουρκικός στρατός ανενόχλητος την πορεία του προς τη Μόρφου και δυτικότερα.

Ο γράφων υπηρετούσε στην 33η ΜΚ ως Δόκιμος Έφεδρος Αξιωματικός και διμοιρίτης όλμων 82 χιλ. τσέχικης κατασκευής. Είχαμε τέσσερα στοιχεία όλμων και ένα φορτηγό βλήματα και οπισθοχωρήσαμε χωρίς να ρίξουμε ούτε ένα βλήμα.

Λυπούμαι πολύ που το αναφέρω αλλά ένοιωσα ότι η Κύπρος εγκαταλείφθηκε στην τύχη της για να μην έχουμε απώλειες.

Είμαι βέβαιος ότι μπορούσαμε να κρατήσουμε τις θέσεις μας ένα ακόμη εικοσιτετράωρο, με απώλειες φυσικά , αλλά θα δίναμε το χρόνο για την απομάκρυνση όλων των αμάχων και στρατιωτών που βρίσκονταν στην πεδιάδα και την περιοχή της Μόρφου , του Ξερού και των Μαρωνίτικων χωριών.

η) Η οπισθοχώρηση της Εθνικής Φρουράς μετά την κατάρρευση της αμυντικής γραμμής στη Μια Μηλιά ήταν άτακτη, χωρίς καμιά οργάνωση , χωρίς κανένα πλάνο για δρομολόγια διαφυγής.

Οι μαζικές δολοφονίες στρατιωτών μας στο Τ/Κ χωριό Κορνόκηπος και στη Μόρα καταμαρτυρούν τους ισχυρισμούς μου.

Ο εχθρός δεν παρενοχλήθηκε από τις ημέτερες δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς παρά μόνο στην διάβαση Σκυλούρας-Φιλιάς και στο Πυρόι , από μια διμοιρία ψυχωμένων καταδρομέων της 31ης ΜΚ και δυο αρμάτων της 23ης Ε.Μ.Α.

Η προέλαση του Τουρκικού στρατού στην Αμμόχωστο ήταν καθ΄όλα ασφαλής , αφού οι δυνάμεις της φρόντισαν να την εγκαταλείψουν έγκαιρα και κατέφυγαν πέραν της Δερύνειας και στα χωριά της Λάρνακας.

Το αρχηγείο της ανωτέρας τακτικής διοίκησης που έδρευε στην Αμμόχωστο κατέφυγε από την πρώτη μέρα στο Φρέναρος.

Όλοι οι κάτοικοι και πολύ σωστά εγκατέλειψαν την πόλη , αλλά η Εθνική Φρουρά όφειλε να μην την εγκαταλείψει, να κρατήσει επαφή με τον εχθρό υποχωρώντας βραδέως και πάντα μαχόμενη.

Δυστυχώς ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς Στρατηγός Καραγιάννης επέλεξε την πλήρη υποχώρηση κηρύσσοντας την πόλη “ανοχύρωτη”. Φυσικά ο τουρκικός στρατός συνέχισε την προέλασή του και την κατέλαβε αμαχητί , για να την κρατά για 46 ολόκληρα χρόνια και να εκβιάζει για λύση σύμφωνα με τις δικές του προδιαγραφές.

2.  Ανεξέλεγκτη δράση παραστρατιωτικών ομάδων στα μετόπισθεν

Πέρα όμως από την ανεπάρκεια της στρατιωτικής και διοικητικής δομής, είχαμε και την ανεξέλεγκτη δράση των παραστρατιωτικών ομάδων, οι οποίες σε δυο τουλάχιστον περιπτώσεις προχώρησαν σε μαζικές δολοφονίες αμάχων Τουρκοκύπριων.

α) Η πρώτη περίπτωση έγινε μεταξύ 1ου και 2ου γύρου στο μεικτό χωριό Τόχνη της επαρχίας Λάρνακας , από παραστρατιωτικούς της επαρχίας Λεμεσού, οι οποίοι οδήγησαν όλους τους άνδρες σε ορεινό χωριό της επαρχίας Λεμεσού , τους εκτέλεσαν και τους έθαψαν ομαδικά στο χωριό Γεράσα.

β) Η δεύτερη έγινε στις 14 Αυγούστου, με την έναρξη της προέλασης του τουρκικού στρατού, στα χωριά Μαράθα, Σανταλάρη και Αλόα, στη Μεσαορία από παραστρατιωτικές ομάδες της περιοχής του χωριού Περιστερωνοπηγή.

Ο συνολικός αριθμός των αθώων θυμάτων και στις δυο περιπτώσεις είναι διακόσιοι άμαχοι.

Αυτή είναι η τραγική πραγματικότητα των όσων συνέβησαν στον δεύτερο Αττίλα και αφορά την Ελληνοκυπριακή πλευρά.

Είναι βέβαιο ότι οι βιαιότητες του τουρκικού στρατού και της Τ.Μ.Τ των Τουρκοκυπρίων παραστρατιωτικών ήταν ακόμη χειρότερες. Δεν πρέπει όμως να συμψηφίζουμε τα εγκλήματα ούτε να αμνηστεύουμε τους εγκληματίες.

Λυπούμαι ειλικρινά που η δική μας πλευρά δεν οδήγησε στα δικαστήρια τους άνανδρους εγκληματίες της Τόχνης και της Μεσαορίας, ώστε να αξιώσει από θέση ισχύος την τιμωρία των εγκλημάτων του τουρκικού στρατού και της Τ.Μ.Τ.

Θλίβομαι διότι η τότε ηγεσία του τόπου, πολιτική και στρατιωτική, δεν ανταποκρίθηκε στις περιστάσεις και δεν προστάτεψε, ως όφειλε, την Κύπρο και το λαό της. Εξαιρώ τον Προεδρεύοντα της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος έδωσε την πολιτική του μάχη για την Κύπρο με το πιστόλι στον κρόταφο.

Αισθάνομαι απογοήτευση γιατί μετά από τόσα χρόνια δεν εξετάστηκε από καμιά επιτροπή και από κανένα όργανο ή επάρκεια ή ανεπάρκεια όσων χειρίστηκαν τις τύχες της Κύπρου και του πολέμου εκείνες τις μέρες.

Εκφράζω την αγανάκτησή μου διότι η οικογένειά μου πλήρωσε με το αίμα δυο αθώων μελών της, του θείου μου Μιχάλη, 54 ετών και του γιού του Λοΐζου, 16 ετών, το τίμημα της αντεκδίκησης των άνανδρων δολοφονιών στην Τόχνη, στην Μαράθα, στον Σανταλάρη και στην Αλόα.

Καταθέτω σήμερα την άποψή μου για τα γεγονότα του Αυγούστου του 1974 ευελπιστώντας ότι ο ιστορικός θα βρεί στα λόγια μου στοιχεία της πραγματικής αλήθειας.

Λοϊζος Λοϊζος

47 χρόνια από την έναρξη της δεύτερης φάσης της εισβολής του Αττίλα